Από τα αρωματικά φυτά που κερδίζουν διαρκώς “έδαφος” στις καλλιεργητικές προτιμήσεις των αγροτών είναι και η αρώνια. Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται σημαντική καλλιεργητική αύξηση, καθώς είναι ένα φυτό με μικρές, συγκριτικά, απαιτήσεις.
1. Γενικά για το φυτό
Η αρώνια η μελανόκαρπη (Aronia melanocarpa), (Black Chokeberry) ανήκει
στην οικογένεια των ροδοειδών (Rosaceae) και είναι ένα πολύτιμο
φαρμακευτικό είδος, το οποίο απαντάται φυσικά στην Βορειοανατολική
Αμερική και στον Νότιο Καναδά, σε ευρεία έκταση σε ξηρές έως υγρές
περιοχές. Είναι φυλλοβόλος θάμνος ύψους 1-3 μέτρων. Η αρώνια είναι ένα
θαμνόμορφο φυτό που η συστηματική του καλλιέργεια, στην Ευρώπη και
Ρωσία, άρχισε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, αφού προηγουμένως
αναγνωρίστηκε η πολύτιμη φαρμακευτική και υγιεινή αξία των καρπών της.
Η αρώνια στην διεθνή κλίμακα των φαρμακευτικών φυτών (1-5) κατέχει τις
πρώτες θέσεις (κλίμακα 1).
2. Μορφολογία-Οικολογία
Η αρώνια είναι μακρόβιος και μειωμένων γενικώς απαιτήσεων θάμνος, διότι
αναπτύσσει ευρύ ριζικό σύστημα και αντέχει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες
(<-25 °C), με αποτέλεσμα να μπορεί να καλλιεργηθεί χωρίς πρόβλημα
σχεδόν σε όλες περιοχές της Ελλάδας με εξαίρεση τις πολύ θερμές περιοχές
όπου έχουμε συχνούς καύσωνες (>42 °C). Η ταχύτητα ανάπτυξης των φυτών
είναι αργή (30-40εκ. ανά έτος), όμως η διάρκεια ζωής είναι μεγάλη (έως 100
έτη). Οι ρίζες (εκτός από την κεντρική/πασσαλόριζα) είναι επιφανειακές και
λεπτές. Αναπτύσσει πολλές παραφυάδες και μεταφυτεύεται εύκολα. Τα
φύλλα είναι ελλειπτικά (2-6εκ. μήκος και 1-4εκ. πλάτος).Το χρώμα των
φύλλων το θέρος είναι ανοικτό έως σκούρο πράσινο, και το φθινόπωρο
αλλάζει σε διάφορα χρώματα (πορτοκαλί, ροδοκόκκινο, απαλό ροζ).Το φυτό
ανθίζει τον Ιούλιο ή Αύγουστο, τα άνθη είναι άσπρα και φύονται σε μικρές
ταξιανθίες. Το χρώμα του φλοιού κυμαίνεται (καφέ έως ανοικτό μαύρο). Ο
καρπός είναι μικρός (7-10 χιλιοστά), στρογγυλός, απαλός μαύρος στην αρχή
και μαύρος, όταν ωριμάζει. την Ελλάδα ωριμάζει νωρίτερα (Αύγουστος –
αρχές Σεπτεμβρίου, ανάλογα με το κλίμα). Η παραγωγή καρπών αρχίζει από
το τρίτο έτος και σταδιακά αυξάνεται.
3. Εξάπλωση-οικονομική σημασία
Στην Ευρώπη, η αρώνια καλλιεργείται σε διάφορες χώρες (Ρωσία, Λιθουανία,
Βουλγαρία, Σουηδία, Δημοκρατία της Τσεχίας), και σε ευρεία έκταση στην
Πολωνία. την Λιθουανία, μία εταιρεία παρασκευάζει κρασί (από τους
καρπούς της αρώνιας) που ονομάζεται “Aronijos” που συνιστάται για
πρόληψη από καρδιοπάθειες. Η αρώνια εισάχθηκε από την Αμερική στην
Ανατολική Ευρώπη, πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, και αρχικά
χρησιμοποιήθηκε ως καλλωπιστικό φυτό. Όμως, μετά τον πόλεμο,
χρησιμοποιήθηκε σαν φαρμακευτικό φυτό από τις χώρες της πρώην
Σοβιετικής Ένωσης. Το 1974, 54.000 στρέμματα φυτεύτηκαν στην Ανατολική
Ευρώπη, από τα οποία τα 40.000 στρέμματα σε περιοχές με ψυχρό κλίμα
(Σιβηρία). Ο σκοπός των φυτειών ήταν η παραγωγή χυμού και
φαρμακευτικών σκευασμάτων, διότι οι καρποί της αρώνιας είναι πλούσιοι σε
ουσίες (ανθοκυανίνες, φαινόλες, κατεχίνες, φλαβονόλες, κ.α.).
Η οικονομική σημασία της καλλιέργειας της αρώνιας είναι μεγάλη, διότι το
κόστος καλλιέργειας είναι χαμηλό (τιμές γυμνόριζων τριετών φυταρίων 2-4
ευρώ), αποδίδει εισόδημα σε μικρό διάστημα (δύο έως τρία έτη μετά την
φύτευση), η φυτεία διαρκεί μεγάλο διάστημα (έως 100 έτη), η καλλιέργεια
θεωρείται βιολογική (δεν χρειάζονται λιπάνσεις, ραντίσματα, διότι δεν έχουν
αναφερθεί μέχρι σήμερα ασθένειες).
4. Xρήσεις-Προϊόντα
Ο καρπός της αρώνιας είναι βρώσιμος και εύγευστος (ιδιαίτερα μετά από
επεξεργασία), και δύναται να χρησιμοποιηθεί ευρύτατα σε μαρμελάδες, διότι
περιέχει μία πολύτιμη ουσία, την πηκτίνη. O καρπός μπορεί να
χρησιμοποιηθεί και στην φαρμακοβιομηχανία, διότι περιέχει και βιταμίνη C
σε υψηλά επίπεδα (15-30 mg στα 100 γραμμάρια), καθώς και πολλές άλλες
βιταμίνες και ιχνοστοιχεία (Α, Β1, Β2, Β3, Β6, Β9, Ε, Κ, P). Επίσης, ο
καρπός μας προστατεύει και από την ραδιενέργεια.
Το κυριότερο προϊόν της αρώνιας για πώληση είναι οι καρποί (νωποί,
κατεψυγμένοι και αποξηραμένοι σε μορφή σταφίδας). Επιπλέον, οι καρποί
επεξεργαζόμενοι παρέχουν μεταποιημένα προϊόντα υψηλής προστιθέμενης
αξίας, όπως μαρμελάδες, χυμούς, σιρόπι, λικέρ ή κρασί. την Λιθουανία,
μία εταιρεία παρασκευάζει κρασί (από τους καρπούς της αρώνιας) που
ονομάζεται “Aronijos” που συνιστάται για αναζωογόνηση και πρόληψη από
καρδιοπάθειες.
Η αρώνια θεωρείται είδος πολύτιμο για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες, λόγω
υψηλής περιεκτικότητας σε ζωτικές πολυφαινόλες (πέντε φορές περισσότερο
από τα σταφύλια). Τα εκχυλίσματα των καρπών και φύλλων της αρώνιας
έχουν χρήσιμες αντιοξειδωτικές ιδιότητες και μπορούν να χρησιμοποιηθούν
από τις φαρμακοβιομηχανίες, διότι εμπεριέχουν ουσίες με χρήσιμες
θεραπευτικές ιδιότητες (ανθοκυανίνες, πολυφαινόλες, βιοφλαβονόλες,
ταννίνες, ισταμίνες, σεροτονίνες, κ.α.). Στα φαρμακεία του εξωτερικού
διατίθενται σκευάσματα της αρώνιας, σε κάψουλες, σταγόνες, κ.α.
5. Καλλιεργητικές τεχνικές
Γενικά, η αρώνια μπορεί να καλλιεργηθεί σε όλους σχεδόν τους τύπους
εδαφών, με την προϋπόθεση ότι τα εδάφη πρέπει να αποστραγγίζονται, διότι
το φυτό είναι ευαίσθητο στην περίσσεια νερού.
Δεν απαιτεί παρά ελάχιστο κλάδεμα. Πρέπει να κλαδεύονται τα ξερά κλαδιά,
ώστε το φυτό να αναπτύσσεται σε φωτεινότερες συνθήκες.
Η αρώνια είναι μία βιολογική καλλιέργεια, καθώς δεν προσβάλλεται από
ασθένειες και για τον λόγο αυτό δεν χρειάζεται ραντίσματα και λιπάνσεις
(παρά μόνο με ζωικά ή φυτικά υπολείμματα, κοπριά).
6. Πολλαπλασιασμός
Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με εύκολο τρόπο, είτε από τους καρπούς, είτε
από μοσχεύματα (από νεαρά κλαδιά).
Ο ταχύτερος και αποτελεσματικότερος τρόπος πολλαπλασιασμού είναι με
σπόρους. Οι σπόροι των καρπών μπορούν να αποθηκευτούν σε υγρό και
ψυχρό περιβάλλον (2 °C) για διάστημα τριών μηνών. Η σπορά γίνεται στη
διάρκεια των χειμερινών μηνών και η βλάστηση αρχίζει σε διάστημα 1-3
μηνών μετά την σπορά, όταν η θερμοκρασία ξεπεράσει τους 15 °C (Απρίλιος).
Ο πολλαπλασιασμός των φυτών μπορεί να γίνει και με μοσχεύματα, διότι
επιτυγχάνεται εύκολα, είτε σε εξωτερικές συνθήκες (από νεαρά κλαδιά την
θερινή περίοδο, Ιούλιος-Αύγουστος), είτε σε συνθήκες θερμοκηπίου με
σταθερή θερμοκρασία και υγρασία/υδρονέφωση (από νεαρά κλαδιά την
χειμερινή περίοδο).
7. Απαιτήσεις σε κλίμα-έδαφος
Είναι είδος λιτοδίαιτο, και μπορεί να καλλιεργηθεί ευρύτατα σε διαφορετικά
κλίματα (ξηρά ή υγρά) και εδάφη (αμμώδη έως πηλώδη, όξινα, ουδέτερα,
αλκαλικά). Ευδοκιμεί και αναπτύσσεται ταχύτερα σε υγρά, ελαφρά και
τυρφώδη εδάφη. Απαιτεί ηλιοφάνεια, αλλά δύναται να ευδοκιμήσει και σε
ημίσκια περιβάλλοντα. Η αρώνια αντέχει σε παγετούς (-25 °C), όμως
επηρεάζεται από υψηλές θερμοκρασίες (καύσωνες >42 °C).Τέλος, πρέπει να
ποτίζεται το καλοκαίρι, ιδιαίτερα στα πρώτα τρία έτη μετά την φύτευση (κατά
προτίμηση με στάγδην άρδευση).
8. Προετοιμασία του εδάφους-Αποστάσεις φύτευσης
Πριν την φύτευση γίνεται μια αναμόχλευση του εδάφους με φρέζα και στη
συνέχεια διανοίγονται οπές βάθους 50 εκ. (όταν τα φυτάρια είναι τριετή),
ανάλογα με την απόσταση φύτευσης (φυτευτικός σύνδεσμος). Οι κατάλληλες
αποστάσεις φύτευσης, σε μέτρα, είναι 3 x 3, 3 x 2,5 ή 3 x 2 μ. Ακολουθούν
1-2 κατεργασίες με φρέζα και ισοπέδωση του εδάφους. Στην συνέχεια
μπορούν να δημιουργηθούν αναχώματα με διαστάσεις που ποικίλουν
ανάλογα με το αρδευτικό σύστημα που έχει εγκατασταθεί στην φυτεία, την
κλίση του εδάφους κ.α.
9. Λίπανση
Δεν χρειάζονται χημικά λιπάσματα, διότι η καλλιέργεια της αρώνιας γίνεται
κατά κανόνα βιολογικά. Όμως η παραγωγή αυξάνεται με την εμπλουτισμό
του εδάφους με οργανική ουσία (κοπριά), διότι βελτιώνεται η δομή και η
σύσταση του εδάφους.
10. Άρδευση
Το φυτό είναι ευαίσθητο σε συνθήκες μακράς ξηρασίας και για τον λόγο αυτό
χρειάζεται άρδευση (κατά προτίμηση σε στάγδην), ιδιαίτερα στα πρώτα έτη
μετά τη φύτευση, διότι η άρδευση της φυτείας βελτιώνει κατά πολύ τις
τελικές αποδόσεις
11. Ασθένειες-Εχθροί
Η φυτοπροστασία της αρώνιας δεν αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλημα, διότι η
σκληρή και παχιά επιδερμίδα των φύλλων, καθώς και η μεγάλη
περιεκτικότητα των φύλλων και των καρπών σε πολυφαινόλες αποτελούν
σημαντική φυσική άμυνα για το φυτό. Επίσης, στην διεθνή βιβλιογραφία δεν
έχουν αναφερθεί μέχρι σήμερα ασθένειες από μύκητες ή έντομα.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι τα άγρια πουλιά, διότι προκαλούν ζημιές, όταν
οι καρποί ωριμάσουν. Για την προστασία από τα πουλιά χρησιμοποιούνται
διάφοροι μέθοδοι (ηχητικές μέθοδοι, δίχτυα, σκιάχτρα, κ.α.).
12. Συγκομιδή – επεξεργασία
Η συγκομιδή των καρπών της αρώνιας για την Ελλάδα γίνεται χειρωνακτικά
από τον Αύγουστο έως τα μέσα Σεπτεμβρίου.
Οι καρποί διατηρούνται νωποί σε ψυγεία (2 °C) για διάστημα τριών μηνών και
πωλούνται ως νωποί ή διατηρούνται σε καταψύκτες για μεγάλα χρονικά
διαστήματα και πωλούνται ως κατεψυγμένοι. Επιπλέον, οι καρποί αφού
αποξηραθούν, μπορούν να πωληθούν σε μορφή σταφίδας.
Επίσης, οι καρποί μπορούν να μεταποιηθούν σε εμπορεύσιμα προϊόντα
υψηλής προστιθέμενης αξίας και οικονομικής σημασίας, όπως μαρμελάδες,
χυμούς, σιρόπι ή κρασί.
Σημαντικό οικονομικό όφελος μπορεί προκύψει με την μετατροπή των
εκχυλισμάτων των καρπών αρώνιας σε φαρμακευτικές ουσίες για την
καταπολέμηση πολλών ασθενειών. Επισημαίνεται ότι ο πρώτος Ρώσος
αστροναύτης Γκαγκάριν χρησιμοποίησε σκευάσματα της αρώνιας για
προστασία από την κοσμική και ραδιενεργό ακτινοβολία του σύμπαντος.
Πληροφορίες:
Δρ. Ιωάννης Σπανός-Τακτικός Ερευνητής
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΤΡΟΦΙΜΩΝ
ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ
ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ
ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΑΣΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ
Μαρία Κοτζακόλιου
